જુલાઈ 15, 2025ના રોજ, ભારતના ગૌરવ એવા ગ્રૂપ કેપ્ટન શુભાંશુ શુક્લા ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન (ISS) પર 18 દિવસના રોમાંચક અને ઐતિહાસિક પ્રવાસ બાદ ધરતી પર પાછા ફર્યા. આક્સિઓમ-4 (Ax-4) મિશનના ભાગરૂપે, શુભાંશુએ ભારતનું નામ વૈશ્વિક અવકાશ સંશોધનના નકશા પર રોશન કર્યું. તેમની આ યાત્રા માત્ર એક વ્યક્તિગત સફળતા નહીં, પરંતુ ભારતના અવકાશ સંશોધનના ભવિષ્ય માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.
અવકાશમાં 18 દિવસનો પ્રવાસ
શુભાંશુ શુક્લા, ભારતીય વાયુસેનાના ગ્રૂપ કેપ્ટન, આક્સિઓમ-4 મિશનના મિશન પાયલટ તરીકે 25 જૂન, 2025ના રોજ સ્પેસએક્સના ફાલ્કન 9 રોકેટ દ્વારા નાસાના કેનેડી સ્પેસ સેન્ટરથી લોન્ચ થયા હતા. 26 જૂને, તેમનું સ્પેસએક્સ ડ્રેગન સ્પેસક્રાફ્ટ ‘ગ્રેસ’ ISS સાથે સફળતાપૂર્વક ડોક થયું. આ મિશનમાં તેમની સાથે અમેરિકાના કમાન્ડર પેગી વ્હિટ્સન, પોલેન્ડના સ્લાવોઝ ઉઝનાન્સ્કી-વિસ્નીવ્સ્કી અને હંગેરીના ટિબોર કાપુ હતા. આ ચારેય અવકાશયાત્રીઓએ ISS પર 18 દિવસ દરમિયાન 60થી વધુ વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગો અને 20થી વધુ આઉટરીચ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરી.
શુભાંશુએ ભારત માટે સાત વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગો કર્યા, જેમાં ટાર્ડિગ્રેડ્સ (નાના સૂક્ષ્મજીવો), માયોજેનેસિસ, મુંગ અને મેથીના બીજનું અંકુરણ, સાયનોબેક્ટેરિયા, માઇક્રોએલ્ગી અને પાકના બીજનો સમાવેશ થતો હતો. આ ઉપરાંત, તેમણે ISRO અને NASAના સહયોગથી પાંચ વધારાના પ્રયોગો પણ કર્યા. શુભાંશુએ વિદ્યાર્થીઓ સાથે વાતચીત કરી, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે સંવાદ સાધ્યો અને શૂન્ય ગુરુત્વાકર્ષણમાં પાણીના બબલનું પ્રદર્શન કરીને ‘વોટરબેન્ડર’ તરીકેની ક્ષમતા બતાવી.
ધરતી પર પાછા ફરવાની રોમાંચક યાત્રા
14 જુલાઈ, 2025ના રોજ, ભારતીય સમય મુજબ બપોરે 4:45 વાગ્યે, ડ્રેગન સ્પેસક્રાફ્ટ ISSના હાર્મની મોડ્યૂલથી સફળતાપૂર્વક અનડોક થયું. આ પછી, લગભગ 22.5 કલાકની યાત્રા બાદ, 15 જુલાઈએ બપોરે 3:01 વાગ્યે IST, સ્પેસક્રાફ્ટે દક્ષિણ કેલિફોર્નિયાના સાન ડિએગોના કિનારે પેસિફિક મહાસાગરમાં સફળ સ્પ્લેશડાઉન કર્યું. આ દરમિયાન, ડ્રેગન સ્પેસક્રાફ્ટે લગભગ 28,000 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં ચક્કર લગાવ્યા અને સ્પેસએક્સ તથા આક્સિઓમ સ્પેસની ટીમોએ તેના માર્ગને ટ્રેક કરીને ચોક્કસ સ્થાને લેન્ડિંગની ખાતરી કરી.
સ્પ્લેશડાઉન બાદ, ખાસ રિકવરી શિપ દ્વારા ચારેય અવકાશયાત્રીઓને કેપ્સૂલમાંથી બહાર કાઢવામાં આવ્યા. તેમની પ્રાથમિક તબીબી તપાસ શિપ પર જ કરવામાં આવી, અને પછી તેમને હેલિકોપ્ટર દ્વારા કિનારે લઈ જવામાં આવ્યા. શુભાંશુ અને તેમના સાથીઓ હવે સાત દિવસના રિહેબિલિટેશન પ્રોગ્રામમાંથી પસાર થશે, જેથી તેઓ પૃથ્વીના ગુરુત્વાકર્ષણમાં ફરીથી અનુકૂલન સાધી શકે. આ પ્રક્રિયા જરૂરી છે, કારણ કે શૂન્ય ગુરુત્વાકર્ષણમાં લાંબો સમય વિતાવ્યા બાદ શરીરને પૃથ્વીના વાતાવરણમાં ગોઠવાવું પડે છે.
ભારત માટે ગૌરવની ક્ષણ
શુભાંશુ શુક્લાની આ સફળતા ભારતના અવકાશ સંશોધનના ઇતિહાસમાં એક સુવર્ણ પ્રકરણ છે. 1984માં વિંગ કમાન્ડર રાકેશ શર્મા બાદ, શુભાંશુ ISSની મુલાકાત લેનારા પ્રથમ ભારતીય નાગરિક બન્યા. આ મિશન ભારતના ગગનયાન પ્રોગ્રામ માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે, જે 2027માં ભારતનું પ્રથમ માનવ અવકાશ મિશન લોન્ચ કરવાની યોજના ધરાવે છે. ISROના જણાવ્યા મુજબ, આ મિશન માટે લગભગ 600 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો હતો, અને શુભાંશુના અનુભવો ગગનયાન મિશન માટે મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ પૂરી પાડશે.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ X પર શુભાંશુનું સ્વાગત કરતાં લખ્યું, “ગ્રૂપ કેપ્ટન શુભાંશુ શુક્લાને ધરતી પર પાછા ફરવા બદલ હું રાષ્ટ્ર સાથે જોડાઉં છું. ISSની મુલાકાત લેનારા ભારતના પ્રથમ અવકાશયાત્રી તરીકે, તેમણે તેમના સમર્પણ, હિંમત અને અગ્રણી ભાવનાથી અબજો સપનાઓને પ્રેરણા આપી છે.”
શુભાંશુના પિતા, શંભુ દયાલ શુક્લાએ કહ્યું, “અમને અદ્ભુત લાગ્યું કે શુભાંશુનું મિશન સફળ રહ્યું અને તે સુરક્ષિત રીતે લેન્ડ થયો.” ઉત્તર પ્રદેશના રાજકીય નેતાઓ અને ભૂતપૂર્વ મુખ્યમંત્રી માયાવતીએ પણ શુભાંશુની સફળતાને યુવાનો માટે પ્રેરણાદાયી ગણાવી.
શુભાંશુનો સંદેશ
ISS પરથી વિદાય લેતા પહેલા, શુભાંશુએ હિન્દી અને અંગ્રેજીમાં એક હૃદયસ્પર્શી સંદેશ આપ્યો: “આજનું ભારત અવકાશમાંથી મહત્વાકાંક્ષી, નિર્ભય, આત્મવિશ્વાસથી ભરેલું અને ગૌરવથી ઝળહળતું દેખાય છે… આજનું ભારત હજુ પણ ‘સારે જહાં સે અચ્છા’ લાગે છે.” તેમણે ઉમેર્યું, “અવકાશ સંશોધનની અમારી આગળની યાત્રા લાંબી અને કઠિન હોઈ શકે છે, પરંતુ તેની શરૂઆત થઈ ચૂકી છે.”
શુભાંશુ શુક્લાની આ યાત્રા ભારતના યુવાનો માટે એક પ્રેરણાસ્ત્રોત છે. તેમની હિંમત, સમર્પણ અને વૈજ્ઞાનિક ઉત્સુકતાએ ન માત્ર ભારતનું ગૌરવ વધાર્યું છે, પરંતુ વૈશ્વિક સ્તરે અવકાશ સંશોધનમાં ભારતની સહભાગિતાને મજબૂત કરી છે. આક્સિઓમ-4 મિશનની સફળતા અને શુભાંશુની વાપસી એ ભારતના અવકાશ સપનાઓની નવી ઉડાનની શરૂઆત છે.
આ પણ વાંચો: જૂનાગઢના માંગરોળમાં પુલ ધ્વસ્ત થતાં અફરાતફરી, કોઈ જાનહાનિ નહીં