નવરાત્રીના તહેવારમાં માતા દુર્ગાના 9 અલગ-અલગ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે. મા દુર્ગાના પાંચમા સ્વરૂપમાં સ્કંદમાતાની પૂજા કરવામાં આવે છે. સ્કંદમાતાને માતા દુર્ગાનું નિર્ધારિત સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે. સ્કંદમાતાની ચાર ભુજાઓ છે, જેમાં ભગવાન સ્કંદને જમણી બાજુના ઉપરના હાથમાં ખોળામાં અને નીચેના હાથમાં કમળનું પુષ્પ ધારણ કરેલું છે, જ્યારે ડાબી બાજુની ઉપરની ભુજા વરમુદ્રામાં છે, અને નીચેના હાથમાં કમળ છે. સ્કંદમાતાનું વાહન સિંહ છે.
પૂજા અને ભોગ
સવારે સ્નાન કર્યા પછી સ્વચ્છ કપડાં પહેરો. સ્કંદમાતાની મૂર્તિ પૂજા સ્થાન પર સ્થાપિત કરો. ત્યાર બાદ પૂજા શરૂ કરો. માતાની મૂર્તિને ગંગાજળથી શુદ્ધ કરો, પછી ફૂલ ચઢાવો. મીઠાઈઓ અને 5 પ્રકારના ફળો ચઢાવો. ભોગમાં 6 એલચી પણ ચઢાવવામાં આવે છે. કળશને પાણીથી ભરો અને તેમાં કેટલાક સિક્કા મૂકો. ત્યાર બાદ પૂજાનું વ્રત લેવું. સ્કંદમાતાને રોલી-કુમકુમ લગાવો. માતાની આરતી કરો અને મંત્રનો જાપ કરો.
સ્કંદમાતાની કથા
પૌરાણિક માન્યતા અનુસાર, તારકાસુર નામના રાક્ષસે ભગવાન બ્રહ્માને પ્રસન્ન કરવા માટે કઠોર તપસ્યા કરી હતી. તેમની કઠોરતાથી પ્રસન્ન થઈને બ્રહ્માજીએ તેમને દર્શન આપ્યા. તારકાસુરે બ્રહ્મા પાસેથી અમરત્વનું વરદાન માંગ્યું. આના પર બ્રહ્માજીએ તારકાસુરને સમજાવ્યું કે જેણે જન્મ લીધો છે તેને મરવું પડશે. આના પર તારકાસુરે શિવના પુત્રના હાથે મૃત્યુનું વરદાન માંગ્યું, કારણ કે તેને લાગતું હતું કે શિવ ક્યારેય પરણશે નહીં અને લગ્ન ન કરવાથી પુત્ર થશે નહીં. આ રીતે તે મરશે પણ નહીં.
સ્કંદમાતાના મહિમાનું વર્ણન
વરદાન મળતાં જ તારકાસુરે લોકોને ત્રાસ આપવાનું શરૂ કર્યું અને લોકો શિવ પાસે ગયા અને તારકાસુરથી મુક્તિ મેળવવા પ્રાર્થના કરી. ત્યાર બાદ ભગવાન શિવે માતા પાર્વતીજી સાથે લગ્ન કર્યા અને કાર્તિકેયજીનો જન્મ થયો. જ્યારે કાર્તિકેયજી મોટા થયા ત્યારે તેમણે રાક્ષસ તારકાસુરનો વધ કર્યો. ભગવાન સ્કંદ એટલે કે કાર્તિકેયની માતા હોવાને કારણે તેમને સ્કંદમાતા કહેવામાં આવે છે. પુરાણોમાં કુમાર અને શક્તિના નામે સ્કંદમાતાના મહિમાનું વર્ણન છે.
સંતાન પ્રાપ્તિ માટે મા સ્કંદમાતાની પૂજા
જે લોકોએ સંતાન પ્રાપ્તિ માટે મા સ્કંદમાતાની પૂજા કરવી હોય તેમણે નવરાત્રીની પાંચમા નારતે માતાના ખોળામાં સિંદૂર, લાલ બંગડી, લાલ બિંદી અને લાલ ફૂલ અર્પણ કરવા જોઈએ. એક લાલ વસ્ત્રમાં લાલ ચોખા ભરીને માતાના ખોળામાં અર્પણ કરો. આ રીતે પૂજન વિધિ કરવાથી મા પસન્ન થાય છે અને સંતાનનું સુખ આપે છે. કુમાર કાર્તિકેયની રક્ષા માટે જ્યારે માતા પાર્વતી ક્રોધમાં આદિશક્તિના રૂપમાં પ્રગટ થયા તો ઈન્દ્ર ભયથી ધ્રૂજવા લાગ્યા. ઈન્દ્ર પોતાનો જીવ બચાવવા માટે દેવીની ક્ષમા માંગવા લાગ્યા. કુમાર કાર્તિકેયનું એક નામ સ્કંદ છે, તેથી માતાની ઉજવણી કરવા માટે, ઇન્દ્ર દેવતાઓ સાથે સ્કંદમાતા નામથી દેવીની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા અને આ સ્વરૂપમાં તેમની પૂજા કરી. આ સમયથી, દેવી તેના પાંચમા સ્વરૂપમાં સ્કંદમાતા તરીકે ઓળખાવા લાગી અને નવરાત્રીના પાંચમા દિવસે તેમની પૂજાનો નિયમ નક્કી કરવામાં આવ્યો.
કુમાર કાર્તિકેયને પ્રસન્ન કરવા જરૂરી
માતાનું પાંચમું સ્વરૂપ સ્કંદમાતાને પ્રસન્ન કરતા પહેલા કે કુમાર કાર્તિકેયને પ્રસન્ન કરવા જરૂરી છે, કારણ કે જ્યાં સુધી બાળક પ્રસન્ન ન હોય ત્યાં સુધી માતા કેવી રીતે ખુશ રહી શકે. તેથી પંચમી તિથિ પર પાંચ વર્ષની પાંચ કુંવારિકા અને કુમારને ખીર અને મીઠાઈ ખવડાવો. બાળકીઓને શૃંગારના પ્રસાધનો આપો.
ઉપસના મંત્રો
“सिंहासनगता नित्यं पद्माश्रितकरद्वया.शुभदास्तु सदा देवी स्कन्दमाता यशस्विनी.
ઓમ ઐં ક્લીં હીં સ્કંદમાતે હું હું ફટ સ્વાહા.
હીં ઐં ક્લીં, સ્કંદમાતે મમ પુત્રં દેહિ સ્વાહા.
